ابزارهای سیاست در اسلام - 6 

5. نقش رسانه ها در ساختار سیاسی اسلام (رسانه‌های گفتاری، شنیداری و نوشتاری)

از مهم‌ترین و در عین حال مقتدرترین ابزارها در حوزة سیاست، رسانه‌ها هستند که رایج‌ترین و شاخص‌ترین محصولات جامعه صنعتی است. که بزرگترین نقش را در انتقال اطلاعات به سطح جامعه ایفا می کنند.

امروز که عصر ارتباطات نام گرفته و جوامع انسانی و کشورها بیش از پیش به هم نزدیک شده‌اند، همگام با این تحول عظیم که زاییده پیشرفت و تکنولوژی است. قدرت‌های مسلط جهانی متوجه اهمیت و ارزش این ابزار شده‌، و تمام توان خود را به کار گرفته‌اند تا از این صنعت در جهت استیلا بر سایر کشورها، استفاده کنند و روز به روز بر دامنه و عمق نفوذ خود بیافزایند.

در فرهنگ اسلامی، رسانه‌ها ارزش و اهمیت و قدرت نفوذ خود را مدیون ارزش بیان و قلم هستند. از آن‌جا که بیان و قلم جایگاه بسیار ارزشمندی در فرهنگ اسلامی دارد، رسانه‌ها هم که با ابزار بیان و قلم توانمند می‌شوند، باید در حوزه فعالیت خود در چارچوب قوانین و تعالیم اسلامی حرکت کنند.

بنابراین اهمیت و جایگاه رسانه بر هیچ‌کس پوشیده نیست. با نگاهی به تاریخ انقلاب های جهان نقش رسانه‌ها به عنوان یکی از ابزارهای مهم هر انقلاب و جنبش سیاسی، دیده می شود.

امروزه با پیشرفت تکنولوژی و صنعت الکترونیک و رایانه‌، حوزه فعالیت رسانه‌ها که در ابتدا تنها با روزنامه‌ها و ... فعالیت‌ می‌کردند توسعه یافته که می‌توان به مجلات متنوع، رادیو، تلویزیون، شبکه جهانی اینترنت، سینما و تأتر اشاره کرد. این پیشرفت رسانه‌ای، هنر را نیز در خود قرار داده و از هنر استفاده‌های زیادی در این رسالت برده است تا جایی که خود در هنر ذوب شده و به عنوان هنر مطرح شده است. که بررسی هر یک از عرصه‌های رسانه‌، مجالی متنوع و تحقیقی وسیع می‌طلبد. در این نوشتار مختصر اشاره‌ای به جایگاه ابزاری این رکن سیاست خواهیم داشت.

ارزش و اهمیت رسانه‌ها در نظام اندیش? دینی برگرفته از اولین خواسته‌های خداوند متعال از آخرین پیامبر است: «بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید ... همان کسی که به وسیله قلم تعلیم نمود ... ».1 و یا در جایی دیگر به قلم سوگند یاد می‌کند «ن، و سوگند به قلم و آن‌چه می‌نویسد». 2 این آیات به اهمیت تبلیغ و اطلاع رسانی اشاره دارد.

در میان تمامی حوزه‌های فعالیتی رسانه‌ها، مطبوعات جایگاه ویژهای دارد، زیرا روزنامه، هفته‌نامه، ماهنامه و یا فصلنامه، با این‌که از اولین ابزارهای عرص? رسانه محسوب می‌شوند، اما با توجه به پیشرفت تکنولوژی و حضور رادیو و تلویزیون و شبکه جهانی اینترنت هنوز از پویایی و نفوذ آن در جامعه کاسته نشده، بلکه بسیار فعال‌تر و پرنفوذتر از پیش در میان مردم جای گشوده است.

جامعه بشری هنوز هم خبرهای لازم و ضروری را از مطبوعات می‌جویند و تحول و دگرگونی در زندگی خویش را مدیون مطبوعات می‌دانند. مطبوعات در مدت فعالیت خود باعث بیداری جامعه بشری شده است. دگرگونی‌های ژرف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، انقلاب‌ها در عین آن‌که بسیاری ارزشهای نظام پیشین را در هم می‌ریزند، ارزشهای ویژ? خود را به همراه دارند. امروزه یکی از بهترین ابزارهای تبلیغ دین و ارزشهای دینی مطبوعات است. که البته نباید از آسیب‌های آن نیز غافل شد.

بی‌تردید یکی از مشکلات و چالشهای اصلی و بزرگ جامعه اسلامی فقدان الگو و مدل مناسب برای مطبوعات و رسانه‌های تبلیغاتی منطبق با اهداف و مبانی انقلاب، جامعه و نظام اسلامی است.

از آن‌جایی که علوم اجتماعی موجود و به طور خاص علم ارتباطات، علومی ساخته و پرداخته متفکران و دانشمندان سکولار در جهان غرب است، لاجرم متأثر از آموزه‌ها، مبانی، ارزشها و هنجارهای آن فرهنگ می باشند، با توجه به اینکه، نظام سیاسی اسلام که هدف اصلی خود را رشد و تعالی معنوی جامعه انسانی می‌داند. توجه جدّی به این حوزه، ضرورت اجتناب ناپذیر سیاست‌گذاران را می‌طلبد.

وظیف? اصحاب مطبوعات در این حوزه، بسیار سنگین است، زیرا وظیفه و رسالت پیامبری را به عهده دارند که جامعه انسانی به سوی بندگی و پرستش خدای سبحان رهنمون شود. انجام این وظیفه خطیر نیاز به آگاهی‌ها و شناخت‌های دینی دارد که توجه به آن باید اولویت اول اصحاب مطبوعات باشد. توجه به هستی شناسی، انسان شناسی، و چارچوب فقهی و اخلاقی مطبوعات را به حوزه‌ مطبوعات دینی نزدیک‌تر می‌کند. مطبوعاتی که عالم هستی را خوب می‌شناسد و از نیاز‌های مادی و معنوی انسان مطلع است، اهداف عالیه نظام اسلامی را خوب می‌داند و از قوانین و احکام شرعی خوب آگاه است، این چنین رسانه و مطبوعاتی می‌تواند از شغل‌های شریف و بسیار مقدسی باشد که درصدد رشد، شکوفایی و تعالی انسان به عالی‌ترین مرحله زندگی است.

رونوشت:

1. علق/1و4.  

2. قلم/1.