اصول سیاست خارجی اسلام -7

  5- جهاد – قسمت 2

ارزش جهاد:

 آیات قرآن پدیدة جهاد را با همه انواعش و قتال فی سبیل الله را فراوان مورد تعظیم قرار داده و مردم را تحریک و تشویق به آن نموده است. روایات اسلامی نیز با استناد به همین آیات، ارزش و اهمیت جهاد در راه خدا را بیان داشته‌اند.

از اندک حرکت هدفدار و بدون چشمداشت مادی گرفته، تا کشته شدن در راه هدف الهی،«جهاد» نامیده می‌شود. خدای سبحان در این زمینه می‌فرماید:

«خداوند نفوس و اموال مردم با ایمان را در مقابل بهشتی که نصیب آنان خواهد نمود، خریده است. این مردم با ایمان در راه خدا می‌جنگند، می‌کشند و کشته می‌شوند ... ».1 

ارزش و اهمیت جهاد را می‌توان از آیات قرآن بدست آورد، زیرا وجود انسان در قرآن ارزش بسیار والایی دارد. انسان که روح خدا در آن دمیده شده و ارزشش با ارزش وجودیِ او گره خورده است و از سوی خدای سبحان، به جهاد در راه او دعوت می‌شود و در این راه  جان و مال او مطالبه می شود، براستی جهاد از چه ارزش و جایگاهی برخوردار است که انسان با همة کرامت الهی خود، باید جان و مال خود را برای آن فدا کند؟

اهداف جهاد:

هر انسان ذی‌شعوری برای کارها و رفتارهای خود اهداف و برنامه‌هایی دارد که در پی دستیابی به آنها است، اسلام برای زندگی انسان اهدافی را برشمرده است. از جمله برنامه‌هایی که قرآن برای آن اهداف عالیه بر شمرده، جهاد است. در فرهنگ و اندیشة اسلامی، تمام نیات و اعمال انسان باید در راستای یک هدف و کمال نهایی قرار گیرد و آن ، تقرب به خداست، تنها هدفی که تمام اهداف دیگر باید به آن ختم شود. واژه جهاد در قرآن همراه با عبارت «فی سبیل الله» آمده است. اهداف دیگری که می توان برای جهاد عنوان کرد عبارتند از:

1. برپا نمودن قسط و عدل در جامعة بشری که از آرزوها و آمال تفکر دینی است. خدای سبحان در این باره می‌فرماید:

« ...تا مردم قیام به عدالت کنند؛ و آهن را نازل کردیم که در آن نیروی شدید و صانعی برای مردم است ... ».2

2. دفاع از مظلوم (خود یا دیگران) و مدد رسانی به مستضعفین و مظلومین، که در جهاد اسلامی مطرح است. و خدای سبحان در این باره می‌فرماید:

«به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل گردیده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا که مورد ستم قرار گرفته‌اند؛ و خدا بر یاری آنها تواناست».3

3. زمینه تحقق و تکامل تمدن بشری و امکان ادامه زندگی، چنانچه خدای سبحان می‌فرماید:

«و اگر خداوند بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها و صومعه‌ها، و معابد یهود و نصارا، و مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می‌شود، ویران می‌گردد! و خداوند کسانی را که  یاری او کنند (و از آیینش دفاع نمایند) یاری می‌کند».4

4. ایجاد امنیت و دفع فنته، که درایجاد جامعة امن و آرام برای بشر ضروری است، جامعه‌ای که انسان با آرامش و اطمینان بتواند خدای سبحان را عبادت کند. خداوند سبحان می‌فرماید:

«و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از درِ صلح درآی؛ و بر خدا توکل کن».5

و در آیهای دیگر:

«و با آنها پیکار کنید! تا فتنه (و بت‌پرستی، و سلب آسایش و آزادی از مردم) باقی نماند؛ و این مخصوص خداوند است».6

بنابراین در اسلام، جنگ بر محور عدل و انسانیت و در قالب رضای الهی و تقرب به او صورت می‌گیرد و مجاز می‌باشد.

جهاد در فرهنگ اسلامی، بیشتر جنبه باز دارندگی و تدافعی دارد، و جهاد ابتدایی نیز شرایط خاص خود را دارد که شناخت و تشخیص آن با رهبر جامعة اسلامی است. اسلام جهاد را بیشتر در حوزه علم، دانش، معرفت و تبلیغ دین مجاز می‌داند، زیرا منطق اسلام در پذیرش و تبلیغ دین، منطق اقناعی است. اسلام به دنبال خارج کردن بشریت از نادانی‌ و جهلی است که ابزار و صنعت، فرهنگ، پیشرفت‌های علمی و رسانه‌ای برای او به ارمغان آورده است. گاهی انسان با تمام علم و دانشی  که دارد، حتی در شناخت وجود و هدف آفرینش خویشتن و جهان هستی، ضعیف است، چنین است که دنیا و مادیات را هدف و مقصود خود قرار می‌دهد. فرهنگ اسلامی، شناخت انسان و کرامت انسانی، مقدمه شناخت آفریدگار هستی است و این شناخت، نیازمند عزمی جدّی و جهادی عظیم است که مرحلة اول آن جهاد با نفس و آزادی خود از قید و بندهای مادی و مرحلة بعد، جهاد با اشغالگران، ستمگران و دشمنان حیات بشری.

 پی نوشت:

1. 

 1. توبه 111

2. حدید، 25.

 3. حج، 39.

4. حج، 40.

 5. انفال، 61.

6. بقره 193.