اصول سیاست خارجی اسلام – 8

 6. تألیف قلوب

یکی از اصول بسیار مهم در روابط خارجی اسلام، اصل «تألیف قلوب» است. که به عنوان یک عامل اساسی و جهت‌بخش در سیاست خارجی حکومت اسلامی به کار گرفته می‌شود که بر اساس آن، نهضت‌های آزادی‌بخش و ضد استعمار و استبداد و سلطه در سطح جهانی، مورد حمایت جدی سیاسی– اقتصادی دولت اسلامی قرار می‌گیرند.

مبارزات آزادی خواهانه و آزادی‌بخش محرومان، مظلومان و مستضعفان جهان، بر اساس اصل «تألیف قلوب» تحت چتر حمایتی ولی‌فقیه و جامعه و دولت اسلامی قرار می‌گیرد و با نیروی معنوی و مادی مضاعف، علیه عوامل کفر و ستم و استکبار، پیکار می‌کند. 

معنا و مفهوم تألیف قلوب

الف) معنای لغوی:

«تألیف» از کلمه «الفت» گرفته شده و در لغت به معنای ارتباط پیداکردن و جوش و پیوند خوردن معنوی میان دو چیز و دو موجود است، که در قرآن نیز به همین معنا استعمال شده است.

خدای سبحان می‌فرماید:

«به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دلهای شما، الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او، برادر شدید!». 1

و در جای دیگر می‌فرماید:

«و دلهای آنها را با هم، الفت داد! اگر تمام آنچه را روی زمین است صرف می‌کردی که میان دلهای آنان الفت دهی، نمی‌توانستی! ولی خداوند میان آنها الفت ایجاد کرد! او توانا و حکیم است». 2

و بنابراین معنای «تألیف قلوب» در لغت به معنای ارتباط و پیوند دلها است. 

ب) تعریف اصطلاحی و فقهی:

از نظر فقهی تألیف قلوب عبارت است از «حمایت اقتصادی مسلمین و یا کفار توسط پیامبر، امام و یا ولی‌امر مسلمین به منظور جلب آنان برای اسلام و دفاع از آن».

اسلام برای حمایت اقتصادی و ایجاد تألیف قلوب، بودجه خاصی را در نظر گرفته که عبارت است از بخشی از زکات است که به عنوان مالیات اسلامی، از مردم مسلمان گرفته می‌شود.

در زبان فقه، کسانی که این چنین مورد حمایت قرار می‌گیرند «مؤلفة قلوبهم» ویا «مؤلفة القلوب» گفته می‌شوند. فقهای اسلامی بر اساس آیه صریح قرآن هشت مورد مصرف زکات را بیان کردهاند که یکی از آنها، «مؤلفة قلوبهم» است.

خدای سبحان می‌فرماید:

«زکات مخصوص فقرا و مساکین و کارکنانی که برای (جمع‌آوری) آن زحمت می‌کشند، و کسانی که برای جلب محبت‌شان اقدام می‌شود ... ». 3

چنانکه ملاحظه شد، یکی از موارد هشتگانه مصرف زکات در این آیه «مؤلفة قلوبهم» می‌باشد که باید از زکات سهمی به آنان داده شود تا در جهاد و مبارزه شرکت کنند؛ اینان را خداوند به این خاطر «مؤلفة القلوب» نامیده است که رهبر و امام مسلمین با پشتیبانی و حمایت مالی جدی آنان، دلهایشان را نسبت به اسلام و مسلمین پیوند می‌زند. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در دوران حیاتش، این اصل را به کار می‌بست.

با مطالعه و بررسی آراء و نظریات فقها درباره این اصل در مییابیم که تألیف قلوب اصلی عام است که شامل دسته‌های مختلف مسلمین و کفار و منافقان می‌شود؛ یعنی امام و رهبر جامعه اسلامی می‌تواند برای تألیف قلوب، هرشخص یا قبیله و دسته‌ای که برای اسلام مصلحت ببیند، از زکات هزینه کند. این اصل را در عصر حاضر می‌توان در مورد تمام حرکت‌های آزادی‌بخش جهان به کار برد، یعنی دولت اسلامی می‌تواند با بکارگیری این اصل انقلابی و مهم تمام حرکت‌های ضد استعمار و ضد ظلم و استبداد جهان را، زیر چتر حمایتی خود قرار دهد.

رونوشت:

1. آل عمران، 103.

2. انفال، 63.

3. توبه، 60.