قسمت اول

2- عبادت و بندگی خداوند:

عبادت خداوند یعنی سر نهادن و احساس خواری همراه با تسبیح و تنزیه ذات اقدسش در پیشگاه او.  واژۀ عبد کابردهای مختلفی داشته است،  ذلت و انقیاد (1) در مقابل مولی، مملوک و مخلوق(2) همچنین بر جمادات(3) نیز اطلاق شده است. خلقت جن و انس برای بندگی است(4) و بندگی مهمترین ابزار رسیدن به خدا است.

در جامعه اسلامی از اصلی ترین دغدغه‌های مدیران، ایجاد زمینه های عبادت و بندگی افراد جامعه است. درحکومت اسلامی باید همۀ امکانات فراهم شود تا بندگان به عبادت خداوند رهنمون شوند.

در پرتو چنین نگاهی عبادت را حقیقتی می یابیم که بن مایۀ خودسازی و زیر بنا و چارچوب زندگی مطلوب را شکل می‌دهد. بهترین راه تبیین این مسأله، استفاده از دلیلهای عقلی و وجدانی است. در اینجا اشاره به چند نکته لازم است:

1. انسان موجودی است که باید با سیر و حرکت اختیاری به کمال نهایی خود برسد و شایسته است دستیابی به هدف نهایی اش در گرو انتخاب آزادانه و آگاهانه خود او باشد.

2. نیروهای طبیعی و فطری و امکانات او ، ابزارهایی برای رسیدن به کمال نهایی است و هیچ یک لغو و بیهوده نیست.

3. با توجه به وجود گرایشها و امیال نامحدود در انسان، کمال نهایی و هدف اصلی او قرب به خداست، زیرا تنها خداوند که موجودی نامحدود و نامتناهی است می‌تواند خواسته‌های پایان ناپذیر ما را پاسخ گوید. بی‌تردید ارتباط بین انسان و خدا، ارتباط تکوینی است و بر این اساس، حقیقت قرب به خدا نیز دریافت شهودی تعلق و ارتباط وجودی او با خداست.

4. سیر و حرکتی که سمت و سویش قرب الهی است، یک سیر باطنی است که از ژرفای روح و درون انسان آغاز می‌شود و ارتباط آن با مادیات غیر مستقیم است.

در نتیجه، تکامل انسانی و رسیدن به قرب الهی، بسته به فعالیت‌های مثبت و پیشرو است و هر فعالیتی آنگاه در مسیر تکامل انسان قرار می‌گیرد، که رابطۀ مثبتی با هدف و کمال نهایی او داشته باشد. چنین رابطۀ‌ مستقیمی را تنها در توجهات قلبی و حالات روحی و معنوی می‌توان یافت. بنابراین اصیل‌ترین عبادت‌، فعالیتی است که  از درون، آزادانه و آگاهانه، برای یافتن مطلوب فطری انجام می‌شود و سایر فعالیت‌ها نیز باید به گونه ای هماهنگ با این فعالیت قلبی باشد تا در مسیر تکامل قرار گیرد.

بنابراین عبادت حقیقی، نیّت الهی است نه شکل و قالب عمل، چرا که رابطۀ حقیقی ما با خداوند و قرب ما به او، توسط قلب انجام می‌گیرد. به هر جهت راه صحیح این است که به فعالیت‌های گوناگون زندگی (اعم از فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ...) در پرتو قصد و نیّت شکلی عبادی بدهیم تا در جهت تکاملی قرار گیرند، در این صورت نه تنها چیزی از نیروهای انسان به هدر نمی رود، بلکه دایره‌ی اختیار و انتخاب تا آنجا که خدا خواسته و وسایلش را فراهم کرده گسترش می یابد.

از ثمرات دیگر این نگاه، تصور انواع مختلف عبادات است به گونه‌ای که ما در هر حالت و در هر موقعیتی می‌توانیم درحال عبادت باشیم. برخی عبادت را تنها در نماز، روزه و سایر مراسم عبادی می بینند و بنابراین در نگاه ایشان، عبادت هیچ پویایی ندارد.

با این مقدمه کوتاه لازم به نظر می‌رسد که گفته شود که عبادات به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

الف) عبادات فردی                               ب) عبادات جمعی

نکتۀ قابل توجه این که،همۀ عبادات یک نقطه اشتراک دارند، که صحّت و درستی عبادات به آن بستگی دارد و آن« نیّت» است، که عبادات باید تنها برای خدا انجام گیرد. چه اینکه نماز واجب باشد، چه مستحبی، کمک به مستمندان باشد یا کمک به آنان که فقر فکری دارند. در فرهنگ عبادی اسلام هر کار و عملی که در جهت رضای خدا و قرب او باشد عبادت محسوب گشته و در صورتی که این اعمال برای غیر خدا انجام گیرد ارزش معنوی نداشته ضمن این که در کوتاه مدت انسان از این عمل تکراری خسته می‌شود و رها می‌نماید.

------------------

رونوشت:

1.      اسراء/1و2- ص/41.

2.      بقره/207؛ آل عمران/30؛ مریم/93.

3.      اعراف/194.

4.      ذاریات/56.